Hội chứng gan nhiễm mỡ trên gia cầm (Fatty Liver Hemorrhagic Syndrome – FLHS) là một rối loạn chuyển hoá thường gặp ở gà mái đẻ, đặc biệt trong giai đoạn khai thác trứng cao. Đây là bệnh lý nguy hiểm do gan tích tụ mỡ quá mức, dẫn đến gan trở nên giòn, dễ vỡ và có thể xuất huyết nội tạng. Bệnh không chỉ gây sụt giảm sản lượng trứng mà còn làm tăng tỷ lệ chết đột ngột, ảnh hưởng nặng nề đến hiệu quả chăn nuôi.
Theo khảo sát của Shini et al. (2019), tỷ lệ mắc FLHS ở các đàn gà nuôi nhốt có thể lên tới 74%, kéo theo giảm sản lượng trứng từ 10–15%. Tại nhiều quốc gia, trong đó có Úc, FLHS vẫn là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở gà mái đẻ nuôi chuồng lồng.
Nguyên nhân gây hội chứng gan nhiễm mỡ trên gia cầm
Nguyên nhân của FLHS rất phức tạp, liên quan đến nhiều yếu tố dinh dưỡng, môi trường và nội tiết. Trong đó, rối loạn chuyển hóa năng lượng và chất béo là cơ chế quan trọng nhất. Dưới đây là những nguyên nhân chính được ghi nhận:
Tăng nội tiết tố estrogen
Trong giai đoạn đẻ cao, nồng độ estrogen tăng mạnh để thúc đẩy quá trình tạo lòng đỏ trứng. Estrogen kích thích gan tổng hợp lipid nhiều hơn, khiến gan dễ bị tích mỡ quá mức.
Điều kiện thời tiết nóng
Nhiệt độ cao kéo dài làm gà giảm khả năng tản nhiệt, gây rối loạn chuyển hóa và tăng stress nhiệt. Stress nhiệt làm tăng tích tụ mỡ tại gan và làm tổn thương tế bào gan.
Lượng mỡ trong cơ thể quá cao
Nguồn tin từ mcw cho biết: Gia cầm thừa cân thường khó điều hòa thân nhiệt, dễ bị stress nhiệt và dễ phát triển gan nhiễm mỡ hơn so với gà có thể trọng chuẩn.
Khẩu phần ăn không phù hợp
- Khẩu phần thừa năng lượng, giàu carbohydrate và chất béo là yếu tố nguy cơ lớn nhất.
- Thức ăn bị nấm mốc có thể sinh độc tố (Aflatoxin, Ochratoxin A, Zearalenone…), gây tổn thương tế bào gan và làm gan dễ xuất huyết.
- Thiếu các vi chất như Ca, P, Mg, vitamin D làm giảm chức năng gan và rối loạn chuyển hóa.
- Thức ăn dạng viên dễ ăn khiến gà tiêu thụ nhiều hơn nhu cầu, làm tăng mỡ dự trữ.
Ít vận động
Gà nuôi chuồng/lồng có cường độ vận động thấp hơn nhiều so với gà thả vườn. Việc thừa năng lượng không được tiêu hao dễ chuyển thành mỡ tích tụ, đặc biệt là tại gan.
Các yếu tố môi trường khác
Mật độ nuôi quá cao, không gian chật hẹp, độ ẩm cao, ánh sáng kém hoặc thay đổi môi trường đột ngột đều gây stress – yếu tố thúc đẩy FLHS.
Đối tượng mẫn cảm với bệnh FLHS
Bệnh chủ yếu xảy ra ở gà mái đẻ thương phẩm, đặc biệt những đàn nuôi chuồng lồng hoặc phòng kín. Các đặc điểm mẫn cảm bao gồm:
- Gà mái trong giai đoạn đẻ đỉnh, nhu cầu năng lượng cao.
- Gà có thể trọng nặng hơn mức trung bình của đàn.
- Những con tiêu thụ thức ăn nhiều và ít vận động.
- Gà nuôi trong môi trường nhiệt độ cao và thông thoáng kém.
Nghiên cứu cho thấy gà nặng cân có nguy cơ mắc bệnh cao hơn đến 20% so với gà nhẹ cân trong cùng đàn.
Triệu chứng của hội chứng gan nhiễm mỡ
Những người tham gia đá gà MCW chia sẻ: FLHS thường tiến triển âm thầm, khó phát hiện ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, người chăn nuôi có thể nhận biết qua các dấu hiệu sau:
Thừa cân và lờ đờ
Gà giảm hoạt động, mào và da nhợt nhạt, nhiều con giảm ăn rõ rệt.
Sản lượng trứng giảm đột ngột
Do gan bị tổn thương, khả năng chuyển hóa chất dinh dưỡng suy yếu, khiến sản lượng và chất lượng trứng giảm.
Nguy cơ đột tử cao
Gà có thể chết bất thình lình do gan vỡ hoặc xuất huyết nội tạng. Theo Julian (2005), tỷ lệ đột tử trong đàn đẻ có thể tăng tới 5%.
Ảnh hưởng đến xương và vỏ trứng
Bệnh làm giảm chuyển hóa canxi, khiến vỏ trứng mỏng, dễ vỡ và xương yếu.
Phân thay đổi bất thường
Phân có thể ướt hơn, màu hơi xanh hoặc vàng do thay đổi chuyển hóa bilirubin.
Bụng căng to
Do gan to bất thường, cổ trướng hoặc tích tụ mỡ.
Bệnh tích
Bệnh tích đại thể
Gan thường sưng to, vàng nhạt, giòn và dễ vỡ. Bề mặt gan có thể xuất hiện điểm xuất huyết hoặc các mảng tụ máu. Lượng mỡ trong xoang bụng tăng cao.
Bệnh tích vi thể
Dưới kính hiển vi, gan xuất hiện nhiều không bào mỡ trong tế bào, mô gan bị thoái hóa, đôi khi có các ổ xuất huyết nhỏ.
Điều trị hội chứng gan nhiễm mỡ trên gia cầm
Khi phát hiện các dấu hiệu lâm sàng hoặc có gà chết nghi ngờ FLHS, cần áp dụng đồng thời nhiều biện pháp:
Điều chỉnh khẩu phần
- Giảm năng lượng khẩu phần, hạn chế chất béo và tinh bột.
- Tăng hàm lượng xơ để giảm tiêu thụ thức ăn.
- Bổ sung vitamin, acid amin thiết yếu và khoáng.
Cải thiện môi trường nuôi
- Giảm mật độ nuôi để gà dễ vận động.
- Đảm bảo chuồng nuôi thông thoáng, nhiệt độ phù hợp.
- Hạn chế stress môi trường và tiếng ồn.
Hỗ trợ chức năng gan
Có thể bổ sung các chất giúp tăng chuyển hóa mỡ và tái tạo tế bào gan như:
- Choline
- Inositol
- Methionine
- Các vitamin nhóm B
- Chất chống oxy hóa (vitamin E, selenium)
Những chất này giúp gan giảm tích lũy lipid, tăng đào thải độc tố và phục hồi tế bào gan tổn thương.
Phòng bệnh gan nhiễm mỡ trên gia cầm
Phòng bệnh luôn hiệu quả hơn điều trị. Để hạn chế FLHS, người chăn nuôi cần:
Kiểm soát lượng thức ăn và trọng lượng cơ thể
- Theo dõi trọng lượng gà định kỳ (1 lần/tháng).
- Không để gà thừa cân trước giai đoạn đẻ.
- Tránh khẩu phần dư năng lượng.
Duy trì khẩu phần cân bằng
Cung cấp đầy đủ vitamin, khoáng và acid amin thiết yếu giúp gan hoạt động ổn định.
Nâng cao chất lượng môi trường
- Điều chỉnh hệ thống thông gió.
- Hạn chế nhiệt độ quá cao.
- Giữ chuồng khô ráo, sạch sẽ.
Ngăn ngừa nấm mốc và độc tố trong thức ăn
Thức ăn cần được bảo quản đúng cách, tránh ẩm mốc. Định kỳ kiểm tra độc tố nấm.
Tăng cường vận động
Mật độ nuôi hợp lý giúp gà vận động thường xuyên hơn, giảm tích mỡ trong gan.
Hội chứng gan nhiễm mỡ trên gia cầm (FLHS) là bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người chăn nuôi duy trì khẩu phần hợp lý, quản lý tốt môi trường nuôi và theo dõi sức khỏe đàn thường xuyên. Hiểu đúng – phòng đúng sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại và duy trì năng suất ổn định cho đàn gà đẻ.
